Tüm dünyaya yayılan Covid-19, 11 Mart 2020 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından pandemi olarak kabul edilmiştir. Salgını, tüm dünyada milyonlarca insanın enfekte olmasına ve çok sayıda kişinin yaşamını kaybetmesine neden oldu. Coronavirüsün yaşlı yetişkinler arasında gözlenen yüksek morbidite ve mortalite oranları, hem ana akım medyada hem de sosyal medyada yaygın olarak dillendirildi. Dünyada birçok hükümet, söylemlerinde yaş vurgusu yaptı ve böylelikle yaş(lı) ayrımcılığına zemin hazırlayan bir ortam oluştu.
Geriatri alanında çalışmalar artıyor olsa da yaş-temelli ayrımcılık yaygındır. Yaşlıları pandeminin olumsuz etkilerinden korurken onlara bu acil ve olağandışı durumda saygı duymak ve desteklemek gerekmektedir. Pandemi sağlık sistemi üzerinde yüksek baskı oluşturduğunda ve kaynakların mevcudiyeti tüm gereksinimlerle başa çıkmak için yeterli olmadığında, yaşın olumsuz bir faktör olabileceği yönündeki risk unutulmamalı ve tüm yaşlı insanların bu zamanlarda saygı ve onurla tedavi edilmesini savunmalıyız.
Bu makale ile Covid-19 salgınının patlak vermesinin sonucu maruz kaldığımız pandemi günlerinde toplumun kırılgan, dezavantajlı gruplarından olan yaşlılar ile riskleri, pandemik triyajdaki yaş faktörü ve müdahale alanlarının tartışılması amaçlandı.
Covid-19 Risk Faktörleri
Herhangi bir yaştaki sağlıklı bireylerde şiddetli ortaya çıkabilir, ancak ağırlıklı olarak ileri yaş veya altta yatan tıbbi komorbidite olan yetişkinlerde görülür. Ağır hastalıklar ve mortalite ile ilişkili komorbiditeler ve diğer durumlar şunlardır :
• Kardiyovasküler hastalık
• Diyabetes mellitus
• Hipertansiyon
• Kronik akciğer hastalığı
• Kanser (özellikle hematolojik maligniteler, akciğer
kanseri ve metastatik hastalık)
• Kronik böbrek hastalığı
• Obezite
• Sigara içmek
Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) ağır hastalıklar için potansiyel risk faktörleri olan immün yetmezlik durumları ve karaciğer hastalığını da eklemiştir , ancak bu koşullara ilişkin spesifik veriler sınırlıdır.
Erkeklerde, Çin, İtalya ve ABD’den gelen verilerde orantısız olarak daha yüksek ölüm görülmektedir
Covid-19 Neden Yaşlıları Daha Fazla Etkiler?
Fizyolojik Nedenler
Yaşlanma birbirini etkileyen genetik, biyokimyasal, fizyolojik, ekonomik, sosyal, ruhsal faktörler ve yaşam biçiminden etkilenen bir süreçtir. Biyolojik yaşlanma organizmanın tüm hücre, organ ve dokularını etkilemektedir. Yıllar boyu biriken bu değişiklikler, birçok kronik hastalığın yaşlılarda daha fazla görülmesine neden olur. Yaşlı insanlar yaşlanma ve altta yatan potansiyel sağlık koşullarına bağlı olarak ortaya çıkan
fizyolojik değişiklikler nedeniyle daha sık enfekte olurlar . Yaş ne kadar yüksek olursa hastalıkların olumsuz etkisi ile risk de o kadar yüksek olur .
Bağışıklık sisteminin normal işlevleri enfeksiyonlara karşı savunma, malign ve otoreaktif hücrelerin saptanması ve yok edilmesini içerir. Bağışıklık sistemi yaşlandıkça, enfeksiyonlar ve kansere karşı artmış duyarlılık ve otoimmün bozukluklar ortaya çıkar. Bu tepkilerdeki kantitatif ve kalitatif temel değişikliklerin olduğu süreç, bağışıklık yaşlanması olarak adlandırılır ve nispeten yeni bir araştırma alanıdır. Çoğu
araştırma, bağışıklık fonksiyonundaki normal değişiklikleri tanımlamaya odaklanmış ve mevcut verilerin çoğu hayvan çalışmalarından alınmıştır. Ek olarak, immünolojik yaşlanmaya karşı kesin bir klinik müdahale yoktur .
Enfeksiyonlar 65 yaş ve üstü bireylerin 1/3’inde birincil ölüm nedenidir ve birçok yaşlıda ölüme katkıda bulunur . Ayrıca yaşlı erişkinlerde morbidite üzerinde belirgin bir etkiye sahiptir, altta yatan hastalıkları şiddetlendirerek sekonder risk artışına ve yaşlılarda fonksiyonel düşüşe neden olurlar. Pnömoni, influenza ve hastane enfeksiyonları, 65 yaş ve üstü kişilerde ilk 10 ölüm nedeni arasında yer almaktadır . Bu durum, yaşlı erişkinlerde aşıların etkinliğinin azalmasına ek olarak immünolojik fonksiyon kaybının bir sonucu olabilir. Bununla birlikte, yaşlı erişkinlerde malnütrisyon, komorbid durumlar (Örn. diyabet, kronik obstrüktif akciğer hastalığı), mukozal bariyeretkinliğinin azalması, öksürük refleks kaybı ve idrar yolunda fiziksel değişiklikler dahil olmak üzere ek faktörler de vardır. Ayrıca, immün sistemdeki değişikliklerin yaşlılarda sık görülen malnütrisyon gibi sekonder nedenleri de bulunmaktadır. Yaşlı erişkinlerde
enfeksiyon belirtileri spesifik olmayabilir ve düşme, deliryum, anoreksiya veya düşkünleşme şeklinde prezente olabilir . Farklı prezantasyon şekilleri enfeksiyonların daha geç anlaşılmasına, dolayısıyla tedavi gecikmesine neden olabilir.